CT scan အေၾကာင္း သိေကာင္းစရာ

 

• CTscan ဆိုတာ သင္ၾကားဖူးပါသလား။ CTscanဆိုတာ ဘာလဲ။
• ဘယ္လိုေနရာေတြမွာ အသံုးဝင္လဲ။
• CTscan ရိုက္ျခင္းက သင့္ကို ဘယ္လိုအခ်က္အလက္ေတြ ေပးေနပါသလဲ။

CT scan အေၾကာင္းမေျပာခင္ လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားသိထားတဲ့ ေယဘုယ် အခ်က္ ကို အရင္ေျပာပါရေစ။ CTရိုက္ျခင္းဟာ ေစ်းၾကီးတယ္။ တခါရိုက္ရင္ ေစ်းအားျဖင့္ သိန္းဂဏန္းေလာက္ကုန္က်တယ္။ ျမန္မာနိုင္ငံမွာ ဦးေခါင္း ထိခိုက္ ဒဏ္ရာရသူ၊ ေလျဖတ္သူအမ်ားစုအတြက္ ေရာဂါရွာေဖြဖို႕ CT scan ရုိက္ၾကတယ္။ အမွန္က ေရာဂါ ရွာေဖြဖို႕သာမက ကုသဖို႕လည္း CT scan ရိုက္နိုင္ပါတယ္။

CT scanဆိုတာ ဘာလဲ

CT scan (စီတီစကင္န္) ဆိုတာ computerised tomography ရဲ႕အတိုေကာက္ ျဖစ္ပါတယ္။ CT scanကို CAT(computed axial tomography) scanလို႕ လည္း ေခၚပါတယ္။ အမွန္က X rayဓာတ္ေရာင္ျခည္ကို အသံုးခ်ျပီး ခႏၶာကိုယ္ အစိတ္ အပိုင္း ေတြကို ပံုေဖာ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သမားရိုးက် X ray ဓာတ္ေရာင္ျခည္ ထက္ အားသာခ်က္က soft tissue ေတြကိုပါ သိရွိနိုင္တယ္။ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ ဘယ္အစိတ္ အပိုင္းကိုမဆို CT scanရိုက္နိုင္တယ္။ ေရာဂါရွာေဖြဖို႕၊ကုသဖို႕အျပင္ ေရာဂါ အေန အထားကိုသိရွိနိုင္ဖို႕ ရိုက္ၾကတယ္။ ေသြးေၾကာ ပိတ္တာ၊ ေသြးယိုတာ အျပင္ ပံုမမွန္ တဲ့ အလံုးအက်ိတ္ေတြကို ေဖာ္ျပနိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာ ၊ အရြယ္ အစား၊ ပံုသ႑ာန္က အစ အတိအက်ကို ပံုေဖာ္ေပးနိုင္တယ္။

ထိခိုက္ဒဏ္ရာရတဲ့လူနာေတြမွာ ျဖစ္တဲ့ အစိတ္အပိုင္းကိုပါ ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္ နိုင္တယ္။ CT scan ရိုက္ျခင္းေၾကာင့္ ေရာဂါရွာေဖြရာမွာ ျမန္ဆန္လာသလို ကုသျခင္း အတြက္ ပိုမိုေကာင္းမြန္လာတယ္။

CT scanရိုက္တဲ့အခါ

CT ရိုက္ဖို႕ လူနာကလွဲေနရျပီး ဥမင္ပံုအေခါင္းရွိတဲ့ စက္ထဲကို ဝင္ရတယ္။ အထဲ ေရာက္ရင္ X ray စက္က ပံုစံအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ ရႈေထာင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႕ရိုက္ျပီး ကြန္ပ်ဴတာက ပံုေဖာ္ျပသတယ္။ CT ရိုက္တဲ့စက္ရဲ႕ အထဲမွာ X ray source ရွိျပီး တဖက္မွာ လက္ခံပံု ေဖာ္တဲ့ X ray detector ကို ထားတယ္။ CTရိုက္တဲ့အခါ အိပ္စ္ေရး ေရာင္ျခည္ ဟာ ဓာတ္မီး အလင္းေရာင္လို ျဖာထြက္လာတယ္။ အတြင္းမွာရွိတဲ့ X ray စက္က လွည့္ေနစဥ္အတြင္း ပံုရိပ္ေပါင္း ရာနဲ႕ခ်ီျပီး ရိုက္ကူးထားတယ္။ ျပီးရင္ အျခား တဖက္မွာရွိတဲ့ X ray detector လက္ခံပစၥည္းကတဆင့္ ရလာတဲ ့ ပံုရိပ္ေတြကို ကြန္ပ်ဴတာထံ ပို႕ေဆာင္ေပးတယ္။ဒီပံုရိပ္ေတြကို စုေပါင္းျပီး ကြန္ပ်ဴတာ က ျပည့္စံုတဲ့ ပံုေတြကို ထုတ္ေပးတယ္။

CT ရိုက္တဲ့အခါ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕ သိပ္သည္းဆ အနည္း၊အမ်ားေပၚမူတည္ျပီး အျဖဴ၊ အမဲ၊ မီးခိုးေရာင္ စသည္ျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးပံုေပၚလာတယ္။ မာတဲ့၊က်စ္လစ္တဲ့အပိုင္းကို X-ray မေဖာက္နိုင္ဘူး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ပံုထြက္လာတဲ့အခါ ျဖဴေနတယ္။

အရိုး၊ အရည္ပ်စ္၊ ခဲတဲ့ အပိုင္းေတြက density သိပ္သည္းဆမ်ားလို႕ ျဖဴေန လိမ့္မယ္။ အရည္ၾကည္ရွိတဲ့ ဦးေနွာက္ အတြင္းဆံုးပိုင္းေတြမွာ သိပ္သည္းဆ (density) နည္းလို႕ မဲေနလိမ့္မယ္။ ဦးေနွာက္ေနရာက သိပ္သည္းမႈ အသင့္ အတင့္ရွိ လို႕ မီးခိုးေရာင္ သန္းေနတယ္။ ဒါ့ျပင္ ေသြးမရတဲ့ အပိုင္းက သိပ္သည္းဆ နည္းလို႕ မဲေနျပီး ေသြးယိုတဲ့အပိုင္းက သိပ္သည္းဆပိုမ်ားလို႕ ျဖဴေနတတ္တယ္။

CT ရိုက္မယ္ဆိုရင္ သတိျပဳစရာေတြ ရွိေသးတယ္။

၁။ မရိုက္ခင္ လူနာဝတ္စံု လဲလွယ္ဝတ္ဆင္ျပီးမွ ရိုက္ရတယ္။
၂။ ဝတ္ဆင္ထားတဲ့ သတၱဳပစၥည္းမွန္သမွ် ခၽြတ္ထား ရတယ္။ (မ်က္မွန္၊ လက္ဝတ္ လက္စား၊ ကလစ္၊ သြားတု စသည္ျဖင့္ ခၽြတ္ထားရတယ္)
၃။ CT ရိုက္မယ့္ကုတင္မွာ အိပ္စက္အနားယူျပီး လႈပ္ရွားမႈမရွိေစရဘူး။
၄။ လူနာက ကေလးျဖစ္ရင္ စိတ္ျငိမ္ေဆး(ဒိုင္ယာဇီပန္)လို တခါတည္း ယူထားရတယ္။ ကေလးဆိုတာမ်ိဳးက ငယ္လြန္းရင္ အျငိမ္မေနတတ္ဘူး။ ဒီလို ကေလးေတြမွာ ဒိုင္ယာဇီပန္ကို စအိုကတဆင့္ ပိုက္ေသးေလးနဲ႕ သြင္းေပးရတယ္။ လူၾကီး ေတြအတြက္ ထိုးေဆးထိုးေပးနိုင္တယ္။
၅။ တခ်ိဳ႕လူနာေတြအတြက္ ေသြးေၾကာထဲထိုးထည့္ရတဲ့ dye (ဆိုးေဆး) တမ်ိဳးကို မရိုက္ခင္ အေၾကာေဆး အရင္ထည့္ေပးရတယ္။ သတိျပဳရမွာက အိုင္အိုဒင္း မတဲ့သူ၊ ပင္လည္စာ မတဲ့သူေတြမွာ ေဆးတည့္၊မတည့္ ဂရုစိုက္ရတယ္။ dye က ေက်ာက္ကပ္ကို ပ်က္ဆီးနိုင္တယ္။
၆။ ရိုက္ေနခ်ိန္တြင္း ျငိမ္ျငိမ္ေလးပဲ ေနေပးသင့္တယ္။ ရိုက္တဲ့အပိုင္းကို လႈပ္ရွားမႈ မလုပ္သင့္ဘူး။
၇။ ဓာတ္မွန္ရိုက္တဲ့စဥ္ လူနာလွဲေနတဲ့ကုတင္က နည္းနည္းခ်င္း လႈပ္ေနတာ ခံစားရ မယ္။
၈။ စက္ရိုက္ေနစဥ္ စကင္ဖတ္တဲ့အသံေတြ ၾကားေနရမယ္။
၉။ ဓာတ္မွန္ ရိုက္တဲ့အခန္းမွာ လူနာတေယာက္ထဲရွိတာေၾကာင့္ ျပင္ပနဲ႕ ဆက္သြယ္ခ်င္ တဲ့အခါ intercom ကတဆင့္ ဆက္သြယ္နိုင္တယ္။
၁၀။ CT ရိုက္ျပီး စစ္ေဆးမႈ တခုလံုးက မိနစ္၂၀နဲ႕ တနာရီအတြင္းပဲ ၾကာတတ္တယ္။ ရိုက္တဲ့ အစိတ္အပိုင္း ေပၚမူတည္ျပီး အခ်ိန္ၾကာနိုင္တယ္။

အားသာခ်က္

CT scanရဲ႕ အားသာခ်က္က စစ္ေဆးေနစဥ္ နာက်င္မႈမရွိဘူး။ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳး နည္းတယ္။ X-ray ပံုရိပ္အမ်ိဳးမ်ိဳးကို စက္က အလ်ားလိုက္(သို႕) ေဒါင္လိုက္ ပါးပါးလွီး ျဖတ္ထားသလို ျပသနိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ခႏၶာကိုယ္တြင္း အစိတ္ အပိုင္းေတြ (အရိုး၊ တစ္ရႉး၊ ေသြးေၾကာာ၊ ကိုယ္တြင္းအဂၤါ) ရဲ႕ အေျခအေနကို အတြင္းပိုင္းထိ ကန္႕လန္႕ျဖတ္ ပံုေဖာ္ သိရွိနိုင္တယ္။ ဒါ့ျပင္ က်ဴမာက်ိတ္၊ ကင္ဆာ က်ိတ္၊ ျပည္တည္နာ၊ အဆီက်ိတ္အျပင္ ေသြးေၾကာပိတ္တာ၊ ေသြးယိုတာ စတဲ့ ပံုမမွန္တဲ့ အေနအထားေတြကို ျမင္ေတြ႕ရတယ္။ ေနာက္ပိုင္းစက္ေတြမွာ ကာလာစံု အေရာင္ေတြနဲ႕ ပံုေဖာ္လာနိုင္သလို 3D(3 dimension) ပံုရိပ္ေတြထိ ျပသ ပံုေဖာ္ လာ နိုင္တယ္။ ဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ ကုသတဲ့ ေနရာမွာ လြယ္ကူျမန္ဆန္ျပီး ထိထိ ေရာက္ေရာက္ ကုသေပးနိုင္တယ္။

အားနည္းခ်က္

CT scan ရိုက္ျခင္းဟာ ပံုမွန္ X rayထက္ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ပို သံုးရတယ္။ ရိုက္တဲ့ အစိတ္အပိုင္း ပိုမ်ားေလ ဓာတ္ေရာင္ျခည္ ပိုသင့္ေလ ျဖစ္ပါတယ္။ သို႕ေသာ္ တၾကိမ္ တခါ ရိုက္ျခင္းဟာ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳးျဖစ္နိုင္ ေလာက္တဲ့ထိ ဓာတ္ ေရာင္ျခည္ မမ်ားဘူး။ အသက္ငယ္ရြယ္စဥ္ စီတီရိုက္ျခင္းဟာ အခ်ိန္ၾကာ လာတာနဲ႕ အမွ် ေသြးကင္ဆာ၊ဦးေနွာက္က်ဴမာက်ိတ္ ျဖစ္လာနိုင္ေခ်ရွိတယ္လို႕ ယူဆၾက တယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၀နွစ္အတြင္း CT head ရိုက္သူေတြကို ေလ့လာၾကည့္တဲ့အခါ ဦးေနွာက္ ကင္ဆာ ျဖစ္နိုင္ေခ်ဟာ ၁:၁၀၀၀၀ ေလာက္သာရွိတာ ေတြ႕ရတယ္။ အလြန္ ရွားရွားပါးပါး ဆိုေပမယ့္ riskရွိတာေၾကာင့္ မလိုအပ္ဘဲ CT scan ရိုက္ျခင္း မ်ိဳး ေရွာင္ရွားသင့္တယ္။ ကေလးငယ္ေတြ၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ မိခင္ေတြ မလိုအပ္ဘဲ CT မရိုက္သင့္ဘူး။ dye ထိုးထည့္ျပီး ရိုက္ရတဲ့ angiogramမွာ ေဆးမတည့္ တာ ရွိနိုင္တယ္။

သတိျပဳစရာ

သတိထားသင့္တ့့ဲအခ်က္က CT ရိုက္တိုင္း ေရာဂါျဖစ္တဲ့ေနရာေတြကို အခါခပ္သိမ္း ရွာေတြ႕ နိုင္မယ္မဟုတ္ဘူး။ ဥပမာ ေလျဖတ္စ လူနာေတြမွာ lesion ေျပာင္းလဲမႈ ရွိခ်င္မွ ရွိတယ္။ ျဖစ္တဲ့ အစိတ္အပိုင္း ေသးလြန္းရင္ ေတြ႕ခ်င္မွေတြ႕တယ္။ ဒါ့ျပင္ ဦးေနွာက္ အေျခမွာရွိတဲ့ brain stem ၊cerebellum လို ေနရာေတြ မွာျဖစ္ရင္ ေကာင္းေကာင္းပံုမေဖာ္နိုင္ဘူး။ လိုအပ္ရင္ ပိုေကာင္းတဲ့ MRIလိုစက္မ်ိဳးသံုးျပီး စစ္ေဆးတယ္။

တျခား နိုင္ငံေတြမွာ အလြယ္တကူရိုက္နိုင္တဲ့ CT scan ဟာ ျမန္မာနိုင္ငံ မွာေတာ့ အထူးကု ေဆးရံု၊ ေဆးခန္းေတြမွာသာ ရရွိနိုင္ပါတယ္။ နယ္ျမိဳ႕ေတြမွာ ရိုက္ဖို႕ မလြယ္ကူဘူး။ နည္းပညာနဲ႕ ပညာရွင္ဆိုသူေတြ လိုအပ္တယ္။ ဘယ္လို ဆိုဆို ျမန္မာ နိုင္ငံမွာ CT scanလို ဓာတ္မွန္အၾကီးစားမ်ိဳး ရိုက္လာနိုင္တာ ဟာ တိုးတက္မႈ လို႕ သတ္မွတ္နိုင္ပါတယ္။ စက္ပစၥည္းေတြ တိုးတက္လာတာနဲ႕အမွ် ေရာဂါရွာေဖြမႈ အပိုင္းမွာလည္း ပိုမိုလြယ္ကူလာပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ ပိုမို ေကာင္းမြန္ တဲ့ စက္အသစ္ ေတြ၊ နည္းပညာ အသစ္ေတြနဲ႕ ေဆးပညာ အဆင့္ အတန္းလည္း တိုးတက္ ေကာင္းမြန္လာလိမ့္မယ္လို႕ ယူဆရပါတယ္။

Credit to ေဒါက္တာ ေအးမင္းထူး, Health Care Journal (21.2.14) တြင္ေရးသား ခဲ့ၿပီး ေဆးပညာဘေလာ့ ေအာက္ပါ URL မွွ ကူးယူ ေဖၚျပ ထားပါသည္။ http://drayeminhtoo.blogspot.jp/2014/02/ct-scan.html
--------------
ေနာက္ဆက္တြဲ
MOMO Pharmacy Myanmar
CT Scan အေၾကာင္းရွင္းျပ ထားေသာ ပညာေပး ဗီဒီယို (၁) - https://www.facebook.com/video.php?v=1536300459962414&set=vb.1490571114535349&type=2&theater

MOMO Pharmacy Myanmar
http://www.emedicinehealth.com/script/main/mobileart-emh.asp?articlekey=58707
CT Scan (CAT Scan): Get Facts About Preparation and Procedure
emedicinehealth.com

MOMO Pharmacy Myanmar
http://www.medicinenet.com/script/main/mobileart.asp?articlekey=315
CT Scan (Computerized Tomography): Read About the Procedure
medicinenet.com

MOMO Pharmacy Myanmar
http://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg=pet
PET/CT (Positron Emission Tomography - Computed Tomography )
radiologyinfo.org

MOMO Pharmacy Myanmar
http://www.mayoclinic.org/tests-procedures/ct-scan/basics/how-you-prepare/prc-20014610
CT scan How you prepare - Tests and Procedures - Mayo Clinic
mayoclinic.org

Credit to >>MOMO Pharmacy Myanmar,

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=409062079255378&set=a.307212756106978